فهرست آثار حسن حسن‌زاده آملی

فهرست آثار حسن حسن‌زاده آملی، کتاب‌ها، رساله‌ها و تصحیح و تعلیقه‌های حسن‌زاده آملی (درگذشت ۱۴۰۰ش) در موضوعاتی چون فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان، کلام، ریاضیات، نجوم، طب قدیم و علوم غریبه است. برخی از این آثار حاصل تدریس وی در حوزه علمیه قم است. بخشی از آثار او در قالب مجموعه آثار و به صورت نرم‌افزار منتشر شده‌ است. او در کتاب گفت‌وگو با حسن‌زاده آملی، ۱۷۸ اثر از آثار خود را نام برده است.

تصحیح و حاشیه‌نگاری

آیت‌الله حسن‌زاده آملی بیشتر از چهل سال در حوزه علمیه قم تدریس کرده و در حین تدریس به تصحیح و حاشیه‌نگاری بر کتاب‌ها پرداخته است. برخی از این آثار عبارت‌اند از:

• تصحیح‌ نهج‌ البلاغه: تصحیح از روی نسخه‌ای است که به‌ یک واسطه از خط‌ سید رضی استنساخ شده است. حسن‌زاده در این تصحیح، اسناد نهج البلاغه را از جوامع روایی‌ که با سلسه سند‌ روایی‌ به امام علی(ع) می‌رسد، ارائه کرده است.

• اعراب‌گذاری‌ دو جلد‌ اصول کافی از‌ روی‌ چندین‌ نسخه خطی انجام شده است و در مواردی از‌ شرح‌ و حاشیه‌های مرآة العقول و الوافی استفاده شده است.

• تصحیح تفسیر «خلاصة المنهج» نوشته ملا فتح الله کاشی که مطابق‌ قرائت ابوبکر بن عیاش از عاصم است. آیت الله حسن زاده در پایان این کتاب رساله‌ای تحقیقی درخصوص اختلاف قرائت ابوبکر با حفص راوی دیگر قرائت عاصم نگاشته است. در چاپ این اثر، ناشر اسم علامه شعرانی استاد ایشان را به عنوان محقق و مصحح کتاب نوشته است.

• تصحیح‌ کتاب «شفا» نوشته ابوعلی سینا، که از اول طبیعیات تا آخر الهیات آن تصحیح شده است. این کتاب طی تدریس چندین‌ساله تصحیح شده است.

• تصحیح «اسفار اربعه» اثر ملاصدرا، که از روی چندین نسخه خطی انجام شده است. همه منابع و مصادر مسائل عرفانی از کتاب‌های اصلی عرفانی مانند فتوحات‌ مکیه و فصوص الحکم و مصباح الانس و تمهید القواعد به دست آمده است و حسن‌زاده در همین موضوع، کتاب «عرفان و حکمت متعالیه» را نوشته است.

• تصحیح و حاشیه بر شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر‌ اشارات‌ ابوعلی سینا که نتیجه سه دوره تدریس در حوزه علمیه قم بوده است.

• تصحیح کتاب کشف المراد که‌ شرح علامه حلی بر تجرید الاعتقاد خواجه نصیر طوسی است. این کتاب نیز چند دوره تدریس و بررسی و همزمان تصحیح شده است. آیت‌الله حسن‌زاده معتقد است تحریفات زیادی این کتاب را گرفته بود که سعی شده است از منابع معتبر آن را تصحیح کند.

• تصحیح‌ و حاشیه بر تمهید القواعد صائن الدین. از نگاه حسن‌زاده آملی تمهید‌ القواعد‌ اولین‌ کتاب درسی عرفانی معتبر است که در حد مصباح الانس در عرفان و شواهد الربوبیه و اسفار در حکمت متعالیه است. این تصحیح حاصل تدریس سه دوره تمهید القواعد در حوزه علمیه قم است‌ که همراه با حاشیه‌نگاری بوده است.

• شرح بر «فصوص قیصری» که حاصل دو دوره تدریس به همراه حاشیه‌نگاری بر آن بوده است که هم به زبان عربی و هم به زبان فارسی منتشر شده و در شرح آن از منابع زیای استفاده شده است.
• شرح‌ و تصحیح فصوص‌ الحکم فارابی‌ یکی دیگر از کارهای علمی آیت‌الله حسن‌زاده آملی است که حاصل چند دوره تدریس به همراه حاشیه نگاری بر آن است.

• شرح و تعلیقه بر مسائل ریاضی و هیوی زیج بهادری که‌ در‌ طول‌ نه سال استخراج شده است.

• تصحیح‌ کامل‌ و تعلیقات‌ بر‌ اصول اقلیدس خواجه نصیر الدین طوسی که در طول سه دوره تدریس در حوزه علمیه قم انجام شده است.

• تصحیح و تعلیقه بر اُکَر مانالاوس در مثلثات کروی که نوشته خواجه‌ نصیر‌ الدین طوسی است. این کتاب در مدت سه سال تدریس در حوزه علمیه قم‌ بوده است.
• تصحیح و تعلیقه بر دو‌ کتاب‌ اُکَر ثاوذوسیوس و مساکن نوشته خواجه نصیرالدین طوسی.

• تصحیح و تعلیقه شرح عبدالعلی بیرجندی بر زیج اُلُغ بیک.

• تصحیح شرح ملاعبدالعلی بیرجندی بر اُسطُرلاب خواجه نصیرالدین طوسی.

• تصحیح‌ کلیله‌ و دمنه ابوالمعالی نصرالله منشی است. علاوه بر تصحیح، دو باب آن‌ که‌ ترجمه‌ نشده بود به سبک انشای نصرالله منشی ترجمه شد و در‌ آخر‌ کتاب آورده شده است.

• شرح عربی «تحفة الأجله فی معرفة القبله» که تألیف‌ سردار کابلی است. از نظر حسن‌زاده این رساله که حجم کمی دارد، از نظر محتوا رساله‌ای بسیار وزین است، و مبتنی بر قضایا و قواعد ریاضیات عالیه است.

• تصحیح‌ و تعلیقه بر رساله الدّر المکنون و الجوهر المصون فی‌ علم‌ الحروف تألیف محی‌الدین‌ عربی. موضوع کتاب درباره علم حروف است.

• تصحیح و حاشیه‌نگاری بر مَجِسطی‌ بطلمیوس‌ و شروح آن

تفکیک آثار بر اساس موضوع

آیت الله حسن‌زاده آملی دارای آثاری در زمینه‌های فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان، حکمت دینی، کلام، ریاضیات، نجوم، ادبیات عربی و فارسی، علوم طبیعی، طب قدیم، علوم غریبه و باطنی است. فهرست آثار علامه حسن‌زاده آملی در خاتمه کتاب «شرح فص حکمة عصمتیة فی کلمة فاطمیة» آمده است که بر اساس تفکیک موضوعی به این شرح است:

نرم‌افزار مجموعه آثار

نرم‌افزار مجموعه آثار علامه‌ حسن‌زاده آملی، تهیه‌شده در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، شامل آثاری است که مؤسسه بوستان کتاب چاپ کرده است. آثاری که در این نرم‌افزار در دسترس کاربران قرار می‌گیرد، به این شرح است: اتحاد عاقل به معقول، أضبط المقال فی ضبط أسماء الرجال، الإلهیات من کتاب الشفاء، الحجج البالغه علی تجرید النفس الناطقه، النفس من کتاب الشفا، الهی نامه، تفسیر خلاصه منهج الصادقین (ج۱ ۵)، خیرالأثر در ردّ جبر و قدر، دروس شرح فصوص الحکم قیصری (جلد ۱)، دروس معرفة الوقت والقبله، دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی (جلد ۱و۲)، سرح العیون فی شرح العیون، شرح الإشارات والتنبیهات (حکمت ۱ ۲)، شرح فارسی الأسفار الأربعه صدرالمتألهین، شرح فصوص الحکم (قیصری؛ جلد ۱و۲)، کلمه علیا در توقیفیت اسماء، کلیله و دمنه، هزار و یک کلمه (جلد۱-۷).

پانویس

منابع

• «آیت الله حسن زاده آملی حکیم، عارف، ادیب و ریاضیدان»، گفتگو با آیت‌الله حسن‌زاده آملی، کیهان فرهنگی، شماره ۵، مرداد ۱۳۶۳ش.
• «فهرست آثار گرانقدر حضرت آیت‌الله علامه حسن‌زاده آملی»، ، تاریخ بازدید ۱۳۹۶/۱۰/۷.
• بدیعی، محمد، گفت‌وگو با علامه حسن حسن‌زاده آملی، قم، تشیع، ۱۳۸۲ش.
• «مجموعه آثار علامه آیت‌الله حسن‌زاده آملی»، ، تاریخ بازدید۱۳۹۶/۱۰/۷.
• حسن زاده آملى‏، حسن، دروس هيئت و ديگر رشته‌‏هاى رياضى‏، قم، بوستان كتاب‏، ۱۳۷۸ش.